تاریخ ایجاد اولین گنجینه هایی مانند موزه  با آغاز تمدن مرتبط است. همراه با پیشرفت جامعه، نقش و هدف موزه نیز تغییر کرد، اما یک اصل در همه ادوار  بدون تغییر باقی ماند و آن  احترام خاص نسبت به اشیائ گذشته، که مردم را با خاطره نیاکانشان مرتبط می سازد.

تاریخ توسعه امور موزه ای در گرجستان به طور متعارف به چند مرحله تقسیم می شود:

• از دوران باستان تا قرن ۱۹م.؛
• توسعه امور موزه ای در دوره امپراتوری روسیه - از آغاز قرن ۱۹ تا سال ۱۹۱۸- دوره احیای استقلال دولتی گرجستان؛
• توسعه امور موزه ای در دوره جمهوری اول گرجستان (۱۹۱۸-۱۹۲۱)؛
• تاریخ امور موزه ای در دوره جمهوری دوم گرجستان (اتحادیه جماهیر شوروی ۱۹۲۱-۱۹۹۱)؛
• توسعه امور موزه ای از بازیابی استقلال دولتی گرجستان (۱۹۹۱) تا به امروز.

سال ۱۸۵۲ را می توان آغاز تاریخ واقعی امور موزه ای در گرجستان در نظر گرفت، زمانی که موزه بخش قفقازی انجمن جغرافیایی روسیه در تفلیس تأسیس شد. موزه قفقاز، به عنوان یک موسسه جامع مطالعات منطقه ای، به ابتکار نویسنده ولادیمیر سولوگوب در بخش قفقاز انجمن جغرافیایی روسیه تأسیس شد. چهره های مشهور روسی و گرجستانی در ایجاد آن شرکت داشتند (آدولف برژه، ایوان بارتولومی، نیکولوز خانیکوف، الکساندر نیکولای، گریگول اوربلیانی، دیمیتری قیپیانی، گیورگی اِریستاوی، راپیل اِریستاوی و دیگران). به دلیل کمبود بودجه اختصاص یافته به موزه، مجموعه موزه ای عمدتاً از طریق کمک های اهدایی تکمیل می شد. به دلیل مشکلات مالی و اداری مختلف، موزه قفقاز در سال ۱۸۶۴ تعطیل شد.

بعدها، در ۲ ژوئیه ۱۸۶۷، موزه قفقاز دوباره افتتاح شد. موزه تازه افتتاح شده دارای چهار بخش - قوم‌نگاری، جانورشناسی، گیاه‌شناسی و زمین‌شناسی بود. سپس بخش پنجم  - زیور آلات و آثار باستانی (بعداً باستان شناسی) به آن اضافه شد.

در سال ۱۹۱۱ موزه قفقاز به دلیل ریزش ساختمان تعطیل شد و ساخت ساختمان جدیدی در آن نزدیکی آغاز شد، اما به دلیل اوضاع متشنج سیاسی و اجتماعی امپراتوری، ساخت و ساز ساختمان جدید موزه متوقف شد.

در دوران جمهوری اول، در اوت ۱۹۱۹، موزه گرجستان به نام سیمون جاناشیا تاسیس شد که مجموعه ها و اموال موزه قفقاز را به ارث برد.

سالهای اول اشغال برای موزه های گرجستان سخت و دشوار بود. از دست دادن استقلال و استقرار رژیم شوروی باعث ترس و بلاتکلیفی فرهنگیان شد. با این وجود، روند توسعه امور موزه ای در گرجستان به شدت فعال شد. جمهوری اشغالی گرجستان اگرچه سیاست و استراتژی مستقل موزه ای نداشت و کاملاً به اراده سیاسی و سیر دولتی اتحاد جماهیر شوروی وابسته بود، اما اقدامات قابل توجهی در فعالیت موزه ای انجام شد. ده ها موزه جدید با مشخصات مختلف ایجاد شد که به حفاظت از میراث فرهنگی ملت گرجستان کمک کرد.

پس از احیای استقلال دولتی گرجستان (۱۹۹۱)، دوره گذار در مرحله اول استقلال سخت ترین دوره در زندگی عمومی-سیاسی و اجتماعی-اقتصادی کشور بود. علیرغم مشکلات، کارکنان حوزه موزه به بهای اشتیاق شخصی و تعهد به این حرفه، توانستند از دارایی های موزه ها محافظت و نگهداری کنند. در شرایط جنگ داخلی کشور، بی نظمی حاکم، شرایط سخت زندگی، موزه ها جایگاه خود را حفظ کردند و میراث فرهنگی کشور را از غارت و دزدی نجات دادند. به دلیل وضعیت سنگین سیاسی و اجتماعی کشور و درگیری های نظامی، توسعه شبکه موزه ها به تاخیر افتاد.

در طول تاریخ توسعه شبکه موزه ای، یکی از جهت گیری های مهم، افتتاح موزه-ذخیره‌گاه ها بود. موزه-ذخیره‌گاه در اصل یک نهاد علمی،پژوهشی ، فرهنگی و آموزشی است. موزه محل ذخیره یک مخزن آثار فرهنگ مادی و معنوی علوم طبیعی است که ترکیب آن علاوه بر نمایشگاه شامل آثار معماری یا تاریخی واقع در قلمرو ذخیره‌گاه است. در گرجستان، موزه ،ذخیره‌گاه تاریخی، معماری و هنری پیچیده ای مثل واردزیا (۱۹۳۸)، داویت-گارِجی (۱۹۷۳)، اوپلیسْتسیجه (۱۹۸۰)، چاژاشی (مِستیا، ۱۹۸۰)، گرِمی-نِکْرِسی (قوارِلی، ۱۹۸۰)، گِلاتی (۱۹۸۱)، گونیو-اپساروس (۱۹۹۵)، پِترا-تسیخیسدزیری (کوبولِتی، ۱۹۹۵) و غیره وجود دارد.

با گذشت زمان، همزمان با بهبود وضعیت کشور، مانند سایر زمینه ها، در حوزه موزه نیز فرآیندهای فعالی آغاز شد. تحقیقات انجام شده توسط بخش موزه‌های وزارت فرهنگ و حفاظت میراث تاریخی گرجستان و انجمن موزه‌های گرجستان در سال‌های ۲۰۰۳-۲۰۰۴ نشان داد که امور موزه ای در این کشور نیازمند اصلاحات اساسی، سازماندهی مجدد کامل و توسعه چنین مکانیزم‌های مدیریتی بود، که به تجدید نظام قدیمی و مدرن سازی موزه های گرجستان را تسهیل می کرد. بر این اساس، از سال ۲۰۰۴، اصلاحات موزه‌ای در فضای موزه‌ای کشور برنامه‌ریزی شد که ضرورت اجرای آن را عوامل بسیار قابل‌توجهی تعیین کرد: وضعیت دشوار پایگاه مادی و فنی اکثر موزه‌ها، انعطاف‌ناپذیری قوانین مربوطه، سطح پایین مدیریت،بازاریابی، حفاظت و نمایش مجموعه های موزه ای، بی نظمی درثبت وجوه موزه ای، عدم ارتباط با جامعه و تعدادی از دلایل دیگر که تعداد بازدیدکنندگان موزه را کاهش داده بود. برای غلبه بر مشکلات فوق، جهت گیری های راهبردی برنامه اصلاحات موزه ها تدوین شد که با در نظر گرفتن آن، گام های بسیار مهم و موفقی برداشته شد.

در سال ۲۰۰۴ موزه ملی گرجستان تاسیس شد که بزرگترین موسسه موزه ای در گرجستان و تداوم سنت های طولانی موزه ای کشور است. موزه ملی گرجستان شامل موزه ها، گالری ملی، خانه موزه ها، موسسات علمی-پژوهشی و موزه محل ذخیره‏ اشیاء است. توسعه نهادی موزه ملی توسط یونسکو، اتحادیه اروپا و سایر سازمان های بین المللی حمایت می شود. موزه ملی گرجستان سال هاست که فعالیت های آموزشی انجام می دهد و با نمایشگاه ها، مجموعه ها و برنامه های متنوع، یک منبع آموزشی و بستر علمی مهم ایجاد می کند. موزه ملی یک فضای چند منظوره و کاملاً بازدید کننده محوراست.

ایجاد موزه ملی  به دلیل اصلاحات ساختاری، نهادی و قانونی با هدف نوسازی مدیریت مؤسسات موزه ای و هماهنگی فعالیت های پژوهشی و آموزشی امکان پذیر شد. از بدو تأسیس، این موزه توسط عضو آکادمی علوم گرجستان، پروفسور داویت لورتکیپانیدزه اداره می شود، که فعالیت او به شکل گیری و توسعه موزه ملی کمک بسزایی کرده است.

هدف از ایجاد شبکه موزه ای، گردآوری بیشترین آثار متحرک میراث فرهنگی، پتانسیل قابل توجه فکری و علمی پژوهشی بوده است. موزه برای مدیریت مؤثر گنجینه های ملی، سیستم مدیریت واحد، پایگاه علمی و اطلاعاتی واحد و خط مشی موزه ای تعریف شده را معرفی کرده است. شبکه یکپارچه موزه‌ها، یک نهاد میان رشته‌ای با فعالیت‌های علمی-پژوهشی، مرمتی-حفاظتی، نمایشگاهی و آموزشی است. موزه ملی در سطح محلی و بین المللی با سایر موسسات در زمینه آموزش و فرهنگ، بخش دولتی و خصوصی همکاری می کند و از این طریق فعالیت های پربار موزه ملی گرجستان را تضمین می کند.

موزه ملی گرجستان شامل ۱۶ موزه است ، بنابراین مجموعه های آن متنوع است. موزه ملی گرجستان مشتمل است از:

موزه ها در تفلیس:

• موزه گرجستان به نام سیمون جاناشیا (خیابان روستاولی شماره ۳)
• گالری ملی به نام دیمیتری شِواردنادزه (خیابان روستاولی شماره ۱۱)
• موزه هنر به نام شالوا امیرانشویلی (خیابان گودیاشویلی شماره ۱)
• موزه تاریخ تفلیس - کارواسلا (خیابان سیونی شماره ۸)
• موزه قوم نگاری به نام گیورگی چیتایا (بزرگراه دریاچه لاک پشت)
• موزه اشغال شوروی (خیابان روستاولی شماره ۳)

موزه ها در مناطق:

• موزه سْوانِتی (شهر مستیا، خیابان ایوسِلیانی شماره ۷)
• موزه سیغناغی (شهر سیغنای، خیابان روستاولی شماره ۸)
• موزه - ذخیره‌گاه دْمانیسی (شهرستان دمانیسی، روستای دمانیسی)
• موزه - ذخیره‌گاه دْزالیسا (شهرستان متسختا، روستای دْزالیسا)
• موزه سامتْسخه-جاواخِتی (شهر آخالتسیخه، قلعه راباطی، خیابان پتره خاریسچیراشویلی شماره ۱)
• موزه باستان شناسی وانی (شهر وانی، خیابان اوتار لورتکیپانیدزه شماره ۳۲)

خانه موزه ها:

• خانه-موزه اِلِنه اخْولِدیانی
• خانه-موزه موسی تویدزه
• خانه-موزه یاکوب نیکولادزه
• خانه-موزه اوچا جاپاریدزه

مراکز علمی:

• مرکز تحقیقات باستان شناسی
• انستیتوی دیرین‌زیست‌شناسی

بر اساس داده های اداره ملی آمار گرجستان، در سال ۲۰۲۳، ۲۵۷ موزه و  ذخیره‏گاه در گرجستان فعالیت می کردند که ۱۰۱ واحد آن موزه یادبود، ۷۳ واحد تاریخی (تاریخ محلی)، ۲۳ واحد هنری، ۱۳ واحدها موزه-ذخیره‏ گاه، ۲ واحد ادبی و ۴۵ واحد نوع دیگری از موزه هستند. در سال ۲۰۲۳، بیشترین تعداد موزه در تفلیس فعالیت می کند (۲۳.۰%).  رتبه های دوم و سوم در این شاخص مناطق ایمرتی (۱۵.۶ درصد) و کاختی (۱۴.۴ درصد) به خود اختصاص داده اند. در سال ۲۰۲۳ تعداد بازدیدکنندگان از موزه ها نسبت به سال قبل ۲۲.۹ درصد افزایش یافت و به ۲.۱ میلیون نفر رسید.

تأسیس، فعالیت و وضعیت موزه ها توسط قانون موزه های گرجستان تنظیم می شود که اهداف اصلی آن تنظیم روابط حقوقی فعالیت های موزه گرجستان و حفاظت از صندوق موزه گرجستان است.

اهداف اصلی قانون موزه های گرجستان عبارتند از:

• تعیین اصول اولیه فعالیت موزه و استفاده از موزه ها.
• ارائه تضمین های دولتی در فعالیت موزه ای.
• تعیین اصول مدیریت و تامین مالی سیستم موزه گرجستان.
• تعریف دسته بندی موزه ها.
• مشروعیت بخشیدن به بخش غیردولتی در فعالیت های موزه ای.
• تعیین حقوق و وظایف اساسی اشخاص حقیقی و حقوقی درگیر در فعالیت موزه ای.

عمده موزه‌هایی که زیرمجموع نهادهای مختلف فعالیت می کنند (وزارت فرهنگ و ورزش گرجستان، دولت محلی، شهرداری‌ها، موزه‌هایی نزد مؤسسات مختلف، موزه‌های خصوصی و غیره) از بودجه دولتی تأمین می‌شوند.

          آنچه موزه ملی را از سایر موزه ها فعال در گرجستان متمایز می کند، بزرگترین مجموعه هنری شرقی  است. موزه های گرجستان مجموعه های منحصر به فرد و قابل مشاهده ای از آثار هنری تقریباً تمام دوره های اسلامی (قرون ۷ تا ۲۰ م.) و بسیاری از مکتب هنری را حفظ کرده است. فراوانی آنها بیشتر به دلیل پیوند های چند صد ساله سیاسی و فرهنگی گرجستان با کشورهای جهان اسلام بوده است.

قابل ذکر است، که از نیمه دوم قرن ۱۹، تفلیس به مهمترین مرکز موزه ای بین المللی در سراسر قفقاز مبدل شده است. در اولین موزه تفلیس - موزه قفقاز، به موازات آثار گرجستانی و تمام قفقازی، آثار هنری خاورمیانه و خاور دور متنوع ارائه شده بود. در سال ۱۹۵۴ در موزه دولتی هنر، برای اولین بار بخش جداگانه ای از هنر شرقی افتتاح شد که مجموعه های آثار مصری، کشورهای خاور دور و خاورمیانه به نمایش گذشته شد. شالوا آمیراناشویلی، رئیس وقت موزه هنر، بنیانگذار پژوهش مینیاتور و نقاشی فاخر ایرانی، در تهیه این نمایشگاه و پژوهش این مجموعه ، سهم بسزایی داشته است. در میان آثار هنری اسلامی نگهداری شده در موزه های گرجستان،هنر موسوم به فلز اسلامی و هنر ایرانی متأخر ، هنر عصر قاجار، نقاشی، مینیاتور، آثار لاکی، پارچه ها  از اهمیت زیادی برخوردار است.

"موره آجارا"

اتحادیه موزه ها "موزه آجارا" بر اساس مصوبه دولت مورخ ۳ مه ۲۰۱۸ تأسیس شد. اتحادیه از چهار موزه و سه شعبه تشکیل شده و شامل بخش محتوایی، مفهومی جدید موزه ها و تبدیل فعالیت های آنها مطابق با استانداردهای مدرن است.

اتحادیه موزه آجارا شامل :

• موزه باستان شناسی باتومی؛
• موزه هنر آجارا؛
• موزه آجارا به نام خاریتون آخولدیانی؛
• موزه فناوری به نام برادران نوبل؛
• موزه به نام ایلیا چاوچاوادزه؛
• خانه-موزه مِمِد آباشیدزه؛
• موزه دین.

هر موزه یک مؤسسه فرهنگی،آموزشی، علمی و پژوهشی است و فعالیت‌های آن عمدتاً در جهت‌ توسعه موزه‌ای، است. هدف «موزه آجارا» انجام فعالیت‌های فرهنگی-آموزشی و علمی-پژوهشی، جستجوی گنجینه‌های ملی، حفاظت، نمایش، بهینه‌سازی، مرمت و عمومی‌سازی مجموعه‌های موزه ای است.

"اتحادیه موزه‌های" شهرداری تفلیس در ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۶ (مصوبه شهرداری تفلیس) تأسیس شد و اتحادیه موزه‌های شهرداری تفلیس که شامل یک نهاد واحد از ۹ موزه مستقل می باشد. اکثر موزه‌های موجود در این اتحادیه سال‌هاست که فعالیت  داشته‌اند و حافظان میراث فرهنگی و تاریخی گرجستان محسوب می‌شوند. موزه های عضو اتحادیه، به استثنای موزه عروسک و اسباب بازی که از نوع موزه های یادبود هستند. هر یک از آنها اقلام یادبود ویا دوره خاص را در خود جای می دهند. برنامه های آموزشی موضوعی مختلفی به طور مداوم در موزه ها برگزار می شود که در کنار بخش تئوری، دروس عملی نیز به بازدیدکنندگان ارائه می شود.

موزه های موجود در ساختار اتحادیه بر معرفی و آشنایی بازدیدکنندگان با اسامی افرادی که سهم بسزایی در شکل گیری فرهنگ گرجستان در قرن های ۱۹-۲۰ داشته اند، متمرکز هستند. بیشتر موزه ها با استانداردهای جهانی سازگار شده اند. به بازدیدکننده این فرصت داده می شود تا موزه یادبود را از زاویه ای متفاوت ببیند و نه تنها با جنبه های مهم زندگی یک فرد، بلکه با کل دوران و جزئیات مهم زندگی تفلیس آشنا شود.

موزه های "اتحادیه موزه‌های" شهرداری تفلیس:

• موزه ادبی- یادبود ایلیا چاوچاوادزه؛
• خانه-موزه یادبود گالاکتیون تبیدزه؛
• خانه -موزه یادبود واختانگ چابوکیانی؛
• خانه-موزه یادبود زاکاریا پالیاشویلی؛
• خانه-موزه یادبود مِراب کوستاوا؛
• خانه-موزه یادبود نیکولوز باراتاشویلی؛
• خانه-موزه  یادبود میخِیل جاواخیشویلی؛
• موزه اسباب بازی ها و عروسک ها؛
• خانه-موزه  یادبود کوته و سوسو تسرتلی.

علاوه بر موزه‌های ذکر شده بالا، موزه‌های خصوصی و دولتی بسیاری در گرجستان فعالیت می‌کنند که نقش و وظیفه اصلی آن‌ها ترویج ارزش‌های فرهنگی گرجستان، حمایت از تبلیغات مهم میراث فرهنگی و فکری گرجستان در داخل و خارج از کشور است.